Zor Kazanıyoruz, Düşünmeden Harcıyoruz

Hayat pahalı, gıdaya, benzine, otomobile, elektriğe, suya sürekli zam geliyor. Böyle bir ortamda ay sonunu getirmek bile zorken tasarruf yapmak, para biriktirmek neredeyse imkansız. Fakat buna rağmen kazancın bir kısmının biriktirilmesi gerekiyor, özellikle de emekliliği düşünerek. Finans danışmanlarına bu şartlarda nasıl tasarruf yapılabileceğini sorduk, ipuçları aldık.
Mesela İstanbul’da 1+1 ev almak isteyen birinin yaklaşık 100 bin lirası olması gerekiyor. Ayda 2 bin lira kazanan bir çalışan hiçbir harcama yapmazsa 5 yılda ev sahibi olabiliyor. Kazancın tamamını ev almak için kenara ayıramayacağımıza göre harcamaların minimumda tutulması gerekiyor. Bunu yapmak da çok kolay değil. Öncelikle gelir ve giderin hesabının iyi bilinmesi gerekiyor. Eve giren para ne kadar, hangi kalemlere ne kadar harcama yapılıyor, hangileri sabit… Bunu da birkaç ay veya sene boyunca değil, sürekli yapmak gerekiyor.
Para biriktirememenin en büyük nedenlerinden biri düşünmeden harcamak, farkında olmadan fazla harcamalarda bulunup bütçeyi, yani gelir-gider dengesini tutturamamak.
Bunun önüne geçebilmek için yapılacak alışverişin ihtiyaç mı istek mi olduğuna karar vermek gerekiyor. Eğer ihtiyaç ise ve bu alışverişi yapmak zorundaysak, bu harcama bütçe dahilinde yapılmalı. Eğer bir istek ise, bunun için yeterli bir bütçenin olup olmadığını sormak gerekiyor. Yine de kararsız kalınıyorsa finans eğitmeni Yekta Nazlı, şöyle bir formül öneriyor: “Ayda 3 bin TL maaşı olan bir çalışanın (ayda 22 iş gününden günde 8 saat çalışıyorsa), saatlik ücreti 3.000/(22×8) = 17 TL’ye gelir. Bu da alacağımız ürün için kaç saat çalışmamız gerektiği ile ilgili bize bilgi verir. Misal 100 TL’lik bir istek harcaması için 6 saat çalışmamız gerektiği aşikardır. Yani o ürün 6 saatlik emeğimizin karşılığına değer mi sorusunu sormak, alışveriş kararımızı etkileyebilir diye düşünüyorum.” Tasarrufu artırmanın iki yolu olduğunu belirten Nazlı, “Bunlar geliri artırmak ve harcamaları azaltmaktır. Tasarruf etmek sıkı bir disiplin gerektirir. İnsanlar genelde aylık gelirlerinden artan tutarı tasarrufa yönlendirir. Doğru olan önce tasarruf etmek, sonra harcama yapmaktır” diyor.

Mülk nakde çevrilebilmeli
Finans, denetim, hukuk danışmanlığı veren BRG Danışmanlık Kurucu Ortağı Dr. Genco Fas, tasarrufun yatırım, yatırımın da sürekli bir ilgi gerektirdiğini belirtiyor ve zaman içinde değişen şartlar nedeniyle yatırımların sürekli gözden geçirilmesi gerektiğinin altını çiziyor: “Tüm taksit, erteleme, kredi imkanları ve ihtiyacımız olmayan şeylerin sanki hayatın en önemli yapı taşları gibi gösterilmesi tabiri caiz ise ‘ipin ucunun kaçmasına’ neden oluyor. Gerekiyorsa tasarruf yöntemi değiştirilmeli. Gerekli halde bir mülk nakde çevrilebilmeli.”

Ayda 100 lira ayırsanız…
Para yönetiminde en önemli kurallardan biri kazandığından az harcamak olduğunu belirten para danışmanı Çiğdem Atabey, para harcarken, bir yandan da emeklilik, umulmadık durumlar ya da çocuğun üniversite eğitimi için para biriktirmekten söz ediyor: “Bugün, her ay kazandığımızdan daha az harcayacağımız 100 TL’nin 1 yıl sonunda bizi nereye getireceğini gösteren basit bir hesap yapalım: Diyelim ki eve giren aylık gelir 3 bin TL. Harcamalar da 2.900 TL olsun. Her ay 100 TL artırdığınızı ve bu 100 TL’yi hiç harcamadığınızı varsayalım. Yıllık gelir: 36 bin. Gider: 34.800, kazanç: 1.200.”

Yüzdelerle hesaplayın
Kişisel finans ve para yönetimi ile en çok karşılaşılan sorun, paranın nasıl kazanılacağının değil, nasıl harcanacağının bilinmemesi. İnsanların parayı harcayış biçimleriyle zenginleştiğini ya da fakirleştiğini belirten eğitimci ve danışman Hakan Turgut bütçenin sağlıklı olması için bütçe kalemlerini yüzdelerle ifade etmeyi öneriyor. Mesela: Kira yüzde 25, gıda yüzde 25, ulaşım yüzde 10, giyim yüzde 5, tasarruf yüzde 10, faturalar yüzde 15, krediler yüzde 10, toplam yüzde 100.
Aylık bütçenin yüzde 30’u istek, yüzde 20’si birikim, yüzde 50’si ihtiyaçlar şeklinde düzenlenirse, finansal açıdan sağlıklı olunacağını belirten Finansal Okuryazarlık Derneği Başkanı Özlem Denizmen, altın kuralın gelirden fazla harcamamak olduğunu söylüyor: “Maalesef ayağını yorganına göre uzatmayınca borçtan kurtulmak mümkün değil. Bütçe yapmıyoruz. Bu sebeple harcamalarımız istek mi ihtiyaç mı bilmiyoruz. Sokağa çıkıp sorduğumuzda herkes harcamalarını bildiğini söyler. Geçen ay kıyafete ne kadar harcadınız, aylık mutfak masrafınız ne kadar? diye sorsak kimse net cevap veremez. Bunları en sağlıklı yazarak biliriz.”

Tasarruf tavsiyeleri
◊ Finansal planlarınızı uzun vadeli ve gerçekçi hedeflerle yapın.
◊ İhtiyacınız olan bütün sigortaları yaptırın ve bankada bir miktar nakit paranız mutlaka olsun.
◊ Yatırım yapmak için yüklü miktarda paranız olmasını beklemeyin. Hemen başlayın.
◊ (Mümkünse) İhtiyaçları karşılamaya 3-6 ay yetebilecek miktarda nakit paranız bulunsun.
◊ İyi bir bütçe için gelir ve giderlerinizi yazın.
◊ Bütçe ve hesaplarınızı senelik yapın.
◊ Basit tutun; çok ince detaylara girilmiş yüzlerce kalemlik bir bütçe sizi kendinden nefret ettirir.
◊ Bütçenize alacağınız harcama kalemleri temel olarak şunlar olabilir: Kredi ödemeleri, kira (kiranız en fazla aylık gelirinizin 1/4’ü kadar olsun), elektrik, su, aidat, telefon, internet, TV paketleri, mutfak giderleri, eğlence, ulaşım / benzin, giyim, kişisel bakım, tatil, eğitim masrafları, yıllık giderler (MTV, emlak vergisi, araba bakımı, sigortalar, hediyeler), birikimler.
◊ Her kalem için belli limitiniz olsun ve bütçeyi takip etmeyi alışkanlık haline getirin. Böylece 1 ay sonra geçen ayı gözden geçirirken ne kadar ve neden saptığınızı değerlendirin.
◊ Araç/konut sigortası, emlak vergisi, araç bakımı gibi az seferlik ama yüksek tutarlı ödemeler için önceden plan yapın. Gelecek senenin ödemesi için bu yıldan her ay bir kenara para atın ve ayrı bir hesapta tutun, harcamayın.
◊ Doğalgaz için yaz aylarında belli bir miktar para ayırın, kış geldiğinde yüklü ödeme yapmaktan kurtulursunuz.
◊ Bütçenizde eğitim, ev almak ya da iş kurmak için yapacağınız tasarruflar da yer alsın.
◊ Bütçeye çocuklarınızı da dahil edin.
◊ Bütçenize sadık kalın, yazılanı tutturmak önemli… Fakat meydana gelebilecek değişiklikler durumunda da gerekli esnekliği gösterin.
◊ Her kredi kartı kullanımında “Kredi kartı olmasaydı bu alışverişi yapabilir miydik?” sorusunu sorun. Eğer cevap “evet” ise, aslında kredi kartı kullanımında bir sıkıntı yok demektir.
◊ Emeklilik yılları tahmin ettiğinizden daha çabuk gelir ve daha uzun sürer. Bunun için emeklilik planlamanızı bugünden yapın.
◊ Borcunuz çoksa bunları azaltmak sonra tamamen yok etmek için bir liste yapın. Her borcunuzu, faiz miktarını ve vadesini yazın. Listenin en üstüne, en yüksek miktarı değil, en yüksek faizli borçlarınızı koyun.

Kredi kartı kullanma testi
Özlem Denizmen, kredi kartı kullan-mak için mini test yapmayı öneriyor:
Kart limitin ne kadar? Gelirinle limitin arasında uçurum olmasın.
Kaç kredi kartın var? İdeali 2 kart. O da biri bozulursa diğerini kullanmak için.
Taksit yaptırır mısın? 1 Şubat’tan itibaren taksit sayısı maksimum 9 olacak. Gıda, akaryakıt, telekomünikasyon ve altında taksit yok.
Son ödeme tarihini biliyor musun? Bu tarihi unutma. Hem faiz ödersin hem kredi sicilin kötü etkilenir.
Borcunun asgari ödemesini mi yapıyorsun? Asgari ödeme ile borç bitmez. Bu sizi borç sarmalına sokar.

Küçük tasarruf tedbirleri 

◊ Bulaşık ve çamaşır makinenizi tam dolunca çalıştırın.
◊ Tasarruflu ampuller kullanın. Gereksiz lambaları söndürün.
◊ Alışverişe çıkmadan önce liste hazırlayın ve fiyat mukayesesi yapın.
◊ Market promosyonlarını takip edin.
◊ Açken market alışverişine çıkmayın.
◊ Buzdolabının soğukluk ayarını mevsimine göre ayarlayın.
◊ Isı yalıtımlarına ve pencere izolasyonuna önem verin.
◊ Toplu taşıma araçlarını kullanmaya çalışın.
◊ Bozuk para kumbaranız olsun. Birikenlerle kendinizi ödüllendirin.
◊ 1 ay minimum standartta yaşayın. Artan paranızı yatırıma yönlendirin.
◊ Giyim harcamalarınızı sezon sonu indirimlerinden yapmaya çalışın.

Harcama yaparken düşülen 5 hata

Paramızı harcarken farkında olmadan bazı hatalar yapıyoruz. Para danışmanı Çiğdem Atabey, harcama yapılırken en çok karşılaşılan 5 hatayı sıraladı.

Duygusal harcamalar yapmak: Kendini iyi hissetmek için veya stresten, sıkıntıdan alışveriş yapmak.

Plansızlık: Borçlu kişilerin bütçeleri, emeklilik planları, kara gün paraları ve yatırım stratejileri yoktur. Ay sonundan ay sonuna yaşarlar, ani bir harcama için cevapları yine borçtur çünkü daha iyi bir planları yoktur.

Hak görmek: “Herkesin varken neden benim de markalı kıyafetlerim, son model telefonum olmasın, ben bunları hak etmiyor muyum?” diyorsanız cevabım: Evet hak ediyorsunuz, gelir gider dengenizi gözetmeniz ve ödemeniz koşuluyla.

Kredi kartını para olarak görmek: Kredi kartlarıyla sizin olmayan ve kazanmadığınız bir parayı harcarsınız. Ve bundan bankalar dışında kimsenin karlı çıktığı görülmemiştir.

Kayıt tutmamak: Kayıt tutmama, düzenli ve düzgün bir şekilde dosyalamama borç sarmalını hızlandırır. Küçük küçük biriktirip ciddi tasarruflar yapabilirken, küçük küçük harcayıp ciddi borç altına da girebilirsiniz.

Kaynak: Hürriyet IK – Zeynep Mengi